पृथ्वी, सौरमण्डल, राशि र राहु/केतुको खगोल-ज्योतिषीय
रहस्य
🌍 पृथ्वीको
गति र सौरमण्डलको संरचना
पृथ्वीले आफ्नै अक्षमा घुम्न २४ घण्टा लिन्छ र सूर्यको
वरिपरि एक फन्का लगाउन ३६५.२४२२ दिन लाग्छ। यस्तैगरी बुध, शुक्र, मंगल, वृहस्पति
र शनि जस्ता ग्रहहरूले पनि सूर्यको परिक्रमा गर्छन्। तीमध्ये धेरै ग्रहहरूको आफ्नै
उपग्रह (Satellite) हरू छन्। पृथ्वीको उपग्रह चन्द्रमा हो, जुन पृथ्वीको वरिपरि
परिक्रमा गर्छ।
सामूहिक रूपमा, सम्पूर्ण सौरमण्डलले पनि हाम्रो आकाशगंगा
(Milky Way Galaxy) को केन्द्रको वरिपरि परिक्रमा गर्छ र यसले एक फन्का लगाउन झण्डै
२६,००० वर्ष लाग्छ। आकाशगंगामा धेरै सौरमण्डलहरू छन्, र हरेक सौरमण्डलको केन्द्रमा
आफ्नै सूर्य हुन्छ।
आकाशगंगाको आकार दुई वटा उल्टो थाल (saucer) जस्तो देखिन्छ। हाम्रो
सौरमण्डल त्यसमध्ये एक छेउतिर रहेर त्यो वरिपरि परिक्रमा गरिरहेको हुन्छ।
🌞 सूर्यको
दृश्य गति र राशि मण्डल (Zodiac)
जब पृथ्वी सूर्यको वरिपरि परिक्रमा गर्छ, तब हामी पृथ्वीबाट हेर्दा
सूर्य वर्षभरि आकाशका विभिन्न ताराहरूको पृष्ठभूमिमा सर्ने जस्तो देखिन्छ। सूर्यको
यो देखिने मार्गलाई "क्रान्तिवृत्त" (Ecliptic) भनिन्छ।
क्रान्तिवृत्तको दुवै छेउमा लगभग ९० डिग्री चौडाइको एक
पट्टि फैलिएको आकाशीय पट्टि हुन्छ, जसलाई "राशि मण्डल" (Zodiac) भनिन्छ।
राशिमण्डललाई १२ बराबर भागमा विभाजन गरिएको छ, जसलाई राशिहरू (Signs / Rashi)
भनिन्छ।
राशिमण्डल ३६० डिग्रीको घेरामा फैलिएको हुन्छ, त्यसैले हरेक राशिको
चौडाइ ३० डिग्री हुन्छ। यी राशिहरू तारामण्डलको समूहको आधारमा नाम दिइएका छन्
— जस्तै मेष, वृष, मिथुन, आदि।
ग्रहहरू कसरी वक्री हुन्छन्?
सूर्यलाई घेरेर पृथ्वीसहित सबै ग्रहहरू एउटै दिशामा — वामावर्त
(anti-clockwise) परिक्रमा गर्छन्। तर, कहिलेकाहीँ आकाशमा कुनै ग्रह पछाडि हिँडिरहेको
जस्तो देखिन्छ, अर्थात् सामान्य दिशाको विपरित दिशामा गइरहेको देखिन्छ। यस्तो देखिने
गति लाई नै वक्री गति (Retrograde Motion) भनिन्छ।
🌍 वक्री
गति किन देखिन्छ?
जब पृथ्वी र कुनै अन्य ग्रह सूर्यको एउटै पक्षमा हुन्छन्
र दुबैको गति फरक हुन्छ (पृथ्वीको गति छिटो र त्यो ग्रहको गति ढिलो), त्यस्तो अवस्थामा
पृथ्वीबाट हेर्दा त्यो ग्रह पछाडि फर्किएको देखिन्छ। तर वास्तवमा, त्यो ग्रह
पछाडि गइरहेको हुँदैन, यो केवल दृष्टिकोणको भ्रम हो — जसलाई खगोलशास्त्रमा "दृष्टिगोल
भ्रम (Optical Illusion)" भनिन्छ।
उदाहरण:
जब पृथ्वी वृहस्पतिको छेउबाट अगाडि बढ्छ, हामीलाई वृहस्पति केही समयको लागि
पछाडि जाँदै गरेको देखिन्छ। यही अवस्थालाई वक्री गति भनिन्छ।
🌞 सूर्यको
गतिका कारण राशिचक्रको निर्माण
पृथ्वी सूर्यको वरिपरि परिक्रमा गर्ने क्रममा, हाम्रो दृष्टिबाट
सूर्य ताराहरूको वरिपरि एक वर्षमा एकपटक घुमिरहेको जस्तो देखिन्छ।
वास्तवमा सूर्य स्थिर हुन्छ, तर पृथ्वीको गतिका कारण सूर्यलाई आकाशमा घुमेको जस्तो
देखिन्छ।
🌠 इक्लिप्टिक
के हो?
सूर्य पृथ्वीबाट हेर्दा जुन मार्ग हुँदै आकाशमा अगाडि बढ्छ, त्यस
काल्पनिक रेखालाई इक्लिप्टिक (Ecliptic) भनिन्छ।
यो रेखा सूर्यको एक वर्षको यात्रा मार्ग हो।
🌌 राशिचक्र
(Zodiac) के हो?
इक्लिप्टिकको दायाँ र बायाँ ९ डिग्री फैलिएको आकाशको पट्टीलाई
राशिचक्र भनिन्छ।
यो एक आकाशीय बेल्ट हो जसलाई सूर्य, चन्द्रमा र अन्य ग्रहहरूले पार गर्छन्।
इक्लिप्टिकले राशिचक्रको बीचको भाग (longitudinal centre) हुँदै यात्रा गर्छ।
🔁 राशिचक्रको
दैनिक गति
राशिचक्र आकाशमा प्रत्येक दिन एकपटक पूर्वदेखि पश्चिमतर्फ
घुमिरहेको देखिन्छ।
यो गति वास्तवमा पृथ्वीको आफ्नै घुमाइ (rotation) को कारणले हो।
♈ राशिहरू
(Rasis) के हुन्?
ज्योतिष शास्त्रमा राशिचक्रलाई १२ समान भागमा विभाजन गरिएको
हुन्छ।
यी भागहरूलाई राशि भनिन्छ।
- राशिचक्रको
कुल परिधि ३६० डिग्री हुन्छ।
- त्यसैले
३६०° ÷ १२ = ३० डिग्री — प्रत्येक राशिको फैलावट हुन्छ।
यी राशिहरूको नाम आकाशका तारा समूहहरूले बनाउने काल्पनिक आकृति
(constellations) का आधारमा राखिएको हो।
१२ राशिहरूको नामहरू:
|
नक्षत्रहरू (राशि) / Constellations
(Nakshatras)
यदि राशि वृतलाई २७ समान भागहरूमा विभाजन गरिन्छ भने प्रत्येक
भागको माप ३६००/२७ = १३°२०' हुनेछ। यी २७ भागहरूलाई नक्षत्रहरू भनिन्छ
र प्रत्येक नक्षत्रको माप १३°२०' आर्कको हुन्छ। प्रत्येक नक्षत्रलाई थप ४ समान
भागहरूमा विभाजन गरिन्छ जसलाई पद भनिन्छ। प्रत्येक पदको माप ३°२०' हुन्छ।
त्यसैले प्रत्येक राशि २ १/४ नक्षत्र वा ९ पदहरू समेट्छ। २७ नक्षत्रहरू: प्रत्येक नक्षत्रले
विशिष्ट गुण र प्रभावहरू जनाउँछ। नक्षत्रहरूमा चन्द्रमा भएको स्थानले व्यक्तिको भावनात्मक
स्थिति र व्यक्तित्वमा प्रभाव पार्न सक्छ।
विशेष योगहरू: जन्मकुंडलीमा ग्रहहरूको विशेष स्थिति र संयोजनले
विभिन्न योगहरूको निर्माण गर्दछ, जसले व्यक्ति जीवनको अवसर र चुनौतीहरूलाई जनाउँछ।
|
यहाँ नक्षत्रहरू (Constellations) र तिनीहरूका ग्रह
स्वामी (Lords) हरूको सूची प्रस्तुत गरिएको छ:
|
🌟 २.
ग्रहहरू र तिनीहरूको विशेषताहरू (Planets & Their Characteristics)
|
|
ग्रहहरूको स्वभाव र गुणहरू
1.
ग्रहहरूको स्वभाव भनेको शत्रुता होइन, बरु तिनीहरूले
कस्तो प्रकारले (कसरी) परिणाम दिन्छन् भन्ने कुरा हो।
o सूर्य
(Su):
क्रूर ग्रह हो (क्रूर भनेको पाप ग्रह होइन)।
o चन्द्रमा
(Mo):
चन्द्रमा वर्धन अवस्थामा सौम्य ग्रह हो र क्षय अवस्थासम्म क्रूर ग्रहको रूप लिन्छ।
o मंगल
(Ma):
सधैं क्रूर ग्रह हो।
o बुध
(Me):
अनुकूलनशील ग्रह हो – यसले क्रूर वा सौम्य रूप लिन सक्छ, यसका प्रभावसँग जोडिएका ग्रहको
आधारमा। यसलाई एकदमै कूटनीतिक ग्रह मानिन्छ।
o शुक्र
(Ve):
सौम्य ग्रह हो।
o राहु
(Ra), केतु (Ke), शनि (Sa): यी तीन ग्रहहरू क्रूर ग्रहहरू हुन् र तीले
चर्को र अचानक परिणामहरू दिन्छन्।
2.
यदि तपाईंको कुंडलीमा बलियो बुध छ भने, व्यक्तिहरू
प्रायः अनिर्णायक हुन्छन्। जब बृहस्पति (Ju) र शुक्र (Ve)सँग संयोजन हुन्छ, तब बुध
सौम्य ग्रहको रूपमा कार्य गर्छ। तर जब मंगल (Ma), सूर्य (Su), राहु (Ra), केतु
(Ke), र शनि (Sa)सँग संयोजन हुन्छ भने बुध क्रूर ग्रहको रूपमा कार्य गर्छ।
ग्रहहरूको गुणहरू
- सत्त्व
(Satwa): सत्यको अवस्था, पवित्रताको अवस्था, केही नगरी
प्राप्त हुने अवस्था।
- रजस्
(Rajas): ऊर्जा, जोशको अवस्था – उच्चतम अवस्था, सक्रिय
रूपमा ब्रह्मा यत्रा गर्ने।
- तमस्
(Tamas): अन्धकारको अवस्था, अस्तित्वको न्यूनतम अवस्था,
राक्षस गुण।
- हरेक
व्यक्तिमा यी तीन गुणहरू विभिन्न मात्रामा हुन्छन् र समयको साथ यो गुणहरूको डिग्री
परिवर्तन हुन्छ।
3.
केतु (Ke) को कुनै
गुण छैन।
4.
ब्रह्मा रजोगुणसँग जोडिएको छ, विष्णु
सत्त्वगुणसँग र शिव तमोगुणसँग जोडिएको छ। शिव मात्र एकमात्र देवता हो जसले तमोगुणलाई
नष्ट गर्न सक्छ।
ग्रहहरूको देवता
- सूर्य
(Su) को देवता वेंकटेश्वर हो।
- सूर्यका
तीन संध्याकाल समयहरू:
- बिहानको
समयमा सूर्यले ब्रह्माको ऊर्जा व्यक्त गर्छ,
- दिउँसोको
समयमा सूर्यले शिवको ऊर्जा व्यक्त गर्छ,
- र
साँझको समयमा सूर्यले विष्णुको ऊर्जा व्यक्त गर्छ।
- दिउँसोको
समयलाई "अभिजित मुहूर्त" भनिन्छ।
ग्रहहरूको वर्ण
- ब्रह्मण
(Brahmin) – शिक्षित वर्ग: बृहस्पति (Ju) र शुक्र
(Ve)।
- क्षत्रिय
(Kshatriya) – यो युध्द कक्षको वर्ग हो, ऊर्जा भएको व्यक्तिहरू:
सूर्य (Su) राजा हो, मंगल (Ma) सेनापति हो।
- वैश्य
(Vaishya) – समाजलाई खुश राख्ने, व्यापार गर्ने व्यक्तिहरू:
चन्द्रमा (Mo), बुध (Me) – सौम्य स्वभावका।
- शूद्र
(Sudra) – सबै प्रकारका दीन-हीन कार्य गर्ने वर्ग:
सूर्य (Su), राहु (Ra), केतु (Ke)।
0 Comments