१६ औं अमेरिकी राष्ट्रपति अब्राहम लिंकनले परिभाषित गरेअनुसार लोकतन्त्र भनेको जनताको , जनताद्वारा र जनताका लागि सरकार हो । त्यसलाई प्राप्त गर्नका लागि नेपालमा प्रजातन्त्रका लागि विगतका कालखण्डदेखि सानातिना पलहरू र सङ्घर्षहरू भए पनि नेपालको पहिलो प्रभावशाली लोकतान्त्रिक आन्दोलन भनेको बीपी कोइरालाको नेतृत्वमा रहेको नेपाली काँग्रेस पार्टीको नेतृत्वमा भएको १९५१ को ऐतिहासिक सशस्त्र क्रान्ति थियो ।
यो आन्दोलनले देशमा १०४ वर्ष शासन गर्ने निरंकुश राणा शासनलाई ध्वस्त पार्ने मात्र होइन, देशमा पहिलो पटक आमनिर्वाचनका लागि पनि बाटो खुला गरेको छ । तर, देशमा समाजवाद स्थापना गर्ने कोइरालाको अन्तिम सपना अझै पूरा हुन सकेको छैन ।
त्यसोभए नेपालले यसलाई के गर्न आवश्यक छ भन्ने आज पनि सान्दर्भिक प्रश्न हो।
बीपी कोइरालाको समाजवादी सपना
नेपाली कांग्रेसले सन् १९५९ मा भएको पहिलो निर्वाचनमा दुई तिहाई बहुमत प्राप्त गरेको थियो । बीपी कोइराला देशको पहिलो निर्वाचित प्रधानमन्त्री बने । राजा महेन्द्रले छिट्टै विघटन गरेर दलविहीन पञ्चायत व्यवस्था लागू गरेपछि उनको सरकार छोटो समयमै रह्यो।
तर, सरकार बाहिर होस् वा सरकारमा, बीपी कोइरालाको सधै एउटै लक्ष्य थियो– समाजवाद । उनले आफ्नो लेख र अन्तर्वार्तामा लोकतन्त्र अन्तिम लक्ष्य नभएर मुलुकमा समाजवाद स्थापना गर्ने माध्यम भएको भन्दै दोहोर्याए ।
सरकारमा रहँदा उनले यसका लागि धेरै क्रान्तिकारी कदम पनि उठाए । कोइराला नेतृत्वको सरकारले सैनिक विद्रोहअघि मुलुकमा समाजवाद ल्याउनका लागि औद्योगिकीकरणको सहयोगमा बिर्ता प्रथा र जातीय विभेदको अन्त्य, देशको अर्थतन्त्रलाई उकास्ने नीति निर्माण गर्नेलगायतका महत्वपूर्ण कदमहरू थिए ।
प्रजातन्त्र फेरि उखेलिएपछि संस्थापक नेताहरू बीपी कोइराला र सुवर्ण शमशेरले अन्तिम साससम्म लोकतन्त्रका लागि लडिरहेका थिए । उनीहरूले लोकतन्त्रलाई अन्तिम लक्ष्य नभई समाजवाद स्थापना गर्ने माध्यमका रूपमा लिएका थिए।
हजारौं शहीद र नेताहरुको योगदानपछि आज मुलुकमा लोकतन्त्र आएको छ । लोकतान्त्रिक सरकारको नेतृत्वमा भएका विकासका कामलाई रोक्ने कुरा छैन । अझै पनि नेपाली जनता आफ्नो देशका नेताहरूले आफूलाई लोकतन्त्रको अग्रगामी र संरक्षक भएको दाबी गर्ने कुरामा सन्तुष्ट छैनन्।
बिपी कोइरालाको समाजवादको असफलता
सबै लोकतान्त्रिक आन्दोलनको नेतृत्व गर्ने र संस्थापक बीपी कोइरालाको वकालत गरेको लोकतान्त्रिक समाजवादको दर्शनलाई पछ्याउने दल नेपाली कांग्रेसले पटक–पटक सरकारको नेतृत्व गर्दा पनि पूरा गर्न सकेको छैन ।
विगतमा जस्तै गरिबी, बेरोजगारी र उचित स्वास्थ्य सेवा र शिक्षाको अभाव अहिले पनि मुलुकका मुख्य समस्या हुन् । विकासको अपार सम्भावनाको सदुपयोग हुन सकेको छैन । त्यसोभए उनीहरूले समाजवाद ल्याउन के गरे? के लोकतन्त्र नै अन्तिम लक्ष्य हो ?
अवश्य पनि होइन, यो देशमा समाजवाद ल्याउने माध्यम मात्रै हो, तर अहिलेका नेताहरूले लोकतन्त्रलाई आफ्नै निरंकुश नियम स्थापना गर्ने माध्यम बनाएका छन् । सोही समूह विगत केही दशकदेखि पार्टीको नेतृत्वमा रहे र अझै पनि उनीहरुमा सत्ताको अनुचित भोक रहेको देखिन्छ ।
अख्तियारको दुरुपयोग, भ्रष्टाचार र अप्राकृतिक गठबन्धनहरू सामान्य छन्। हामीले एक पटक सत्तामा पुगेका नेताहरूले थप शक्ति प्राप्त गर्ने र लामो समयसम्म त्यो पदमा रहन केन्द्रित गरेको देख्न सक्छौं। यही उद्देश्यका लागि पार्टीका तल्लो तहका कार्यकर्ता र नेपाली जनताले निषेध गरेको कार्य गर्न पनि उनीहरू हिचकिचाउँदैनन् ।
समाधान के छ?
यसको समाधान नेपाली कांग्रेसका वर्तमान महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्माले दिएका छन् । उनी बारम्बार ‘एक, दुई, तीन, चार’ सिद्धान्तको कुरा गर्छन्, जसले एक व्यक्तिलाई एकपटक मात्र राष्ट्रपति, दुईपटक प्रधानमन्त्री, तीनपटक मन्त्री र चारपटक संसद सदस्य बन्न सक्छ ।
संविधान परिमार्जन गरी यो व्यवस्थाको पालना गरियो भने शीर्ष तहका राजनीतिज्ञहरूमा रहेको सत्ताको अनुचित भोकलाई सीमित गर्न र राष्ट्रको विकासमा टेवा पुग्न सक्छ । पदमा बस्न सीमित समय पाएको थाहा पाएका नेताहरू कार्यकर्तामैत्रीभन्दा पनि जनमैत्री काममा केन्द्रित हुन्छ्न।
यसले अन्ततः नेपाललाई नेता बीपी कोइरालाले कल्पना गरेको बहुप्रतिक्षित लोकतान्त्रिक समाजवाद स्थापना गर्न मद्दत गर्छ। तसर्थ, नेपाली कांग्रेस पार्टीले सर्वप्रथम आफ्नो पार्टीको संविधानमा शर्माको वकालत गरेको सिद्धान्तलाई समेटेर संविधान संशोधनको लागि पनि आवाज उठाउनु पर्छ ।
आगामी निर्वाचनमा पनि पार्टीले संविधानमा ‘एक, दुई, तीन, चार’ सिद्धान्त समावेश गर्ने एजेण्डा लिएर जनतामाझ जानुपर्छ र नयाँ नेतृत्वलाई नेतृत्व गर्ने मौका दिनुपर्छ । नत्र बिपी कोइरालाको लोकतान्त्रिक समाजवाद स्थापनाको सपना पूरा नहुन सक्छ र पार्टीको भविष्य पनि खतरामा पर्न सक्छ ।
0 Comments